De Wyldemerk (Fries: (De) Wyldemerk) is een zandgat met omliggend natuurgebied in de Friese gemeente De Friese Meren, tussen de kernen Balk, Oudemirdum, Harich en Rijs. Het ligt op het grondgebied van Harich, tussen de N359 (Sudergoawei) en de Oude Balksterweg.
Naamgeving
Wyldemerk betekent "wilde markt", waarbij er vroeger door mensen soms wild aan toe ging tijdens markten, kermissen en rensport, die op deze plek gehouden werden.[1] Het gebied staat ook bekend als de Zandgaten. Een andere benaming is Schouw, naar de buurtschap Schouw precies bij het zuidelijkste punt van het zandgat.
De naam Wyldemerk komt van ‘Wilde markt’ en refereert naar vroegere tijden waar op deze locatie bijeenkomsten zoals ruilmarkten, kermissen en paardenrennen werden gehouden.
Tijdens deze activiteiten kon het er ‘wild’ aan toegaan.
Andere namen voor deze plek zijn de Zandgaten of Schouw, naar de buurtschap Schouw precies bij het zuidelijkste punt van het zandgat.
In 1942 werd in de streek Gaasterland een barakkenkamp gebouwd in opdracht van de Nederlandse Arbeidsdienst (NAD). Toen eind 1944 de bevrijding en de val van het naziregime dichtbij kwamen, vertrokken de NAD-arbeiders en verbleven er in Wyldemerck oorlogsevacuées uit Limburg.
Na de Tweede Wereldoorlog diende Wyldemerck als interneringskamp voor politieke delinquenten; als woonoord voor kinderen van veroordeelden; Drentenaren uit de 5-mijls zone; en Nederlanders die voor de oorlog in Duitsland hadden gewoond en nu terug kwamen. Deze mensen verbleven allen maar kort in het kamp.
Daarna stonden de barakken een paar jaar leeg tot er in 1953 de zogeheten repatrianten kwamen wonen als gevolg van de onafhankelijkheid van Indonesië. In 1954 werd Kamp Wyldemerck overgedragen aan het Comissariaat Ambonezenzorg (CAZ) en gereed gemaakt voor Molukkers.
Tussen 1954 en 1969 was op het terrein van de Wyldemerk aan de weg Balk – Koudum een kamp gevestigd, waar enkele honderden Molukkers verbleven. Deze ex-militairen, die gediend hadden in het Koninklijke Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL), waren na de onafhankelijkheid van Indonesië naar Nederland getransporteerd omdat ze niet in Indonesië konden of wilden blijven.
In mei 1969 vertrokken de laatste bewoners van het Woonoord Wyldemerk. De gebouwen werden vervolgens verkocht en deels verplaatst of gesloopt.
Ook de moskee onderging dat lot en veranderde in een opslagloods nabij Joure.
In het bos staat een monument ter nagedachtenis van de Molukse periode.
De vele waterpartijen zijn ontstaan door zandwinning in de jaren '60. Koeien en geiten lopen er los rond en een deel is ingericht als vrij toegankelijk libellenreservaat. Het terrein is eigendom van Staatsbosbeheer. Aan de noordoostzijde lag Kamp Wyldemerk.
Krakeling
In het gebied liggen veel zandgaten, vaak omringd met ruige, bosachtige natuur. De Wyldemerk is de grootste plas en heeft de vorm van een sterk gebogen krakeling. De grootste afmeting is in oost-westrichting, 650 meter. Van het noordelijkste naar het zuidelijkste punt is het ruim 500 meter, maar door de vorm en de zeer onregelmatige noord-oever is men nooit meer dan 150 meter van de kant. De Wyldemerk trekt 's zomers veel dagrecreatie, waaronder zwemmers, fietsers, wandelaars en pleziervaart. Het water is langs de kanten vrij ondiep en kleine kinderen kunnen er zwemmen en pootjebaden. Midden in het meer is de diepte erg wisselend, de diepte kan oplopen van een meter naar opeens zes meter. Door die onregelmatigheden kunnen er af en toe draaikolkjes ontstaan. De pleziervaart kan de plas vanaf het Slotermeer bereiken via het riviertje de Luts en de Van Swinderenvaart (Van Swinderenfeart); verder is de Wyldemerk indirect verbonden met de Witakkersvaart (Wytikkersfeart). Toch stroomt het water nauwelijks, zodat de plas 's zomers soms afgesloten wordt voor zwemmers in verband met blauwalg.
Libellenreservaat
Het libellenreservaat is op 12 mei 2007 opgericht door Stichting Gaasterlân Natuerlân (Gaasterland Natuurland), De Vlinderstichting en Libellenwerkgroep Fryslân “De Hynstebiter”. In het gebied werden 34 libellensoorten aangetroffen, waaronder zeldzaamheden als de gevlekte witsnuitlibel, glassnijder en vroege glazenmaker.